Het is opmerkelijk hoe vaak we onszelf in de weg zitten, alsof er een onzichtbare handrem in onze geest is die ons tegenhoudt om vrijuit te leven. Misschien herken je het wel: die momenten waarop je ergens vol enthousiasme aan begint, maar ineens merk je dat er iets stokt. Je zou met alle energie die je in je hebt willen doorgaan, maar er klinkt een stemmetje in je hoofd dat twijfelt of je het wel kunt, of je er wel goed genoeg voor bent. Dat stemmetje is niet zomaar een onschuldige fluistering. Het is een krachtig mechanisme dat ons ervan weerhoudt om daadwerkelijk uit onze comfortzone te breken. Ergens hebben we ongemerkt geleerd om wantrouwen te koesteren tegenover onze eigen capaciteiten, ideeën en dromen. Of we nu bang zijn om te falen, bang zijn om anderen teleur te stellen of gewoon bang zijn voor het onbekende, er sluimert altijd iets in ons dat de rem aantrekt. Het ironische is dat juist die rem, dat haperen, ons blokkeert en zo vaak verhindert dat we onze eigen potentie volledig benutten.

Eén van de voornaamste redenen waarom we onszelf blokkeren, heeft te maken met de verhalen die we onszelf vertellen. Stel je voor dat je als kind vaak te horen kreeg dat je niet zo luidruchtig moest zijn, dat je beter wat bescheidener kon zijn. Misschien was dat voor je opvoeders een manier om je manieren bij te brengen of je in toom te houden. Maar voor jou, als kind, kon het een impliciet signaal zijn dat je niet te veel ruimte in mocht nemen. Het zou kunnen zijn dat je dat verinnerlijkt hebt als “ik ben niet interessant genoeg” of “ik moet me aanpassen en mijn mening inslikken.” Hoe onschuldig het ook begon, die gedachte kan zich jarenlang vastzetten in je brein en fungeren als een rem op elke poging om jezelf zichtbaar te maken. Als volwassene kun je dan ervaren dat je je onbewust inhoudt tijdens vergaderingen of sociale bijeenkomsten, uit angst dat je niet de juiste dingen zegt of überhaupt geen recht van spreken hebt. Het is niet dat anderen je actief belemmeren, maar het is jouw eigen, geïnternaliseerde verhaal dat je klein houdt en zorgt dat je passief blijft op de momenten waarop je best een sprong zou kunnen wagen.

Een andere manier waarop we onszelf klemzetten, is door ons te laten leiden door onze zogenaamde rationele verklaring van de wereld. We hebben allemaal geleerd dat we verstandig moeten zijn, dat we geen al te grote risico’s moeten nemen. We zijn opgegroeid met het idee dat we moeten plannen, voorsorteren, wikken en wegen totdat we er zeker van zijn dat we het juiste pad bewandelen. Dat lijkt op het eerste gezicht heel logisch en verstandig, maar in feite gaan we vaak op die manier voorbij aan de kracht van intuïtie en spontaniteit. Want iets nieuws en spannends doen, of een creatieve sprong maken, vraagt soms simpelweg om actie en vertrouwen zonder garantie op succes. Als we onszelf voortdurend dwingen om elke stap tot in de puntjes te beredeneren, is de kans groot dat we talloze mogelijke wegen bij voorbaat uitsluiten omdat er een kans is dat het misgaat. Juist die angst voor mislukking of afwijzing is waar we onszelf tegenaan zien lopen. Die drang om alles te willen controleren en voor te sorteren blijkt vaak een slinkse vorm van zelf-sabotage. We denken dat we verstandig bezig zijn, maar in werkelijkheid remmen we elke vorm van avontuur of vernieuwing af.

Daarnaast zijn we meesters in het bedenken van excuses. We zijn te druk, we hebben te weinig geld, we zijn er nog niet klaar voor, of we weten niet precies hoe we moeten beginnen. Er is altijd wel een reden te bedenken waarom het nu niet het juiste moment is om die langgekoesterde droom op te pakken of die uitdagende stap te zetten. Dat lijkt een vorm van zelfbescherming, maar vaak is het niets meer dan uitstelgedrag dat voortkomt uit angst en onzekerheid. We laten ons zo inpakken door onze eigen smoesjes, dat we de kansen die voor onze neus liggen laten voorbijgaan. Op die manier creëren we een comfortabele bubbel waarin we kunnen blijven hangen, maar waarin we stiekem een onrust voelen omdat we weten dat er meer mogelijk is. Het lastige is dat deze patronen zo subtiel zijn dat we vaak niet eens doorhebben dat we onszelf blokkeren. Het voelt soms alsof de omstandigheden ons dwingen in een bepaalde positie, terwijl we in werkelijkheid onszelf kleineert met negatieve gedachten en onnodige twijfels.

Wat hierbij ook meespeelt, is het idee dat anderen net iets beter, sneller of gelukkiger zijn. Door onszelf te vergelijken met anderen, houden we een continu gevoel van tekort in stand. We scrollen door sociale media en zien daar ogenschijnlijk perfecte levens, flitsende carrières en inspirerende succesverhalen. Het lijkt wel alsof iedereen om ons heen zonder moeite voorwaarts gaat, terwijl wij maar blijven steken in dezelfde cirkel. Dat idee van achterblijven vreet aan ons zelfvertrouwen, omdat we onze eigen successen en ons eigen potentieel onderschatten. We raken verstrikt in de gedachte dat we eerst even moeten bijleren of moeten wachten op betere omstandigheden, terwijl we door simpelweg te dóen vaak al veel meer zouden bereiken. Het vergelijken met anderen vergroot de innerlijke criticus die zegt dat we nog niet goed genoeg zijn. Zo ontstaat de illusie dat we niet verder kúnden, zelfs als niets of niemand ons daadwerkelijk tegenhoudt behalve onze eigen overtuigingen.

Wanneer we onszelf hierin proberen te bevrijden, kan het paradoxaal genoeg voelen als een bedreiging. We raken gewend aan de status quo, en de veiligheid van ‘niet proberen’ is soms aantrekkelijker dan het avontuur van ‘wel proberen maar mogelijk falen’. De veilige keuze is om in de bekende kaders te blijven en te zeggen dat het nu eenmaal zo is. Ergens diep vanbinnen roept echter een verlangen, een stem die zegt dat er meer in ons zit en dat we in staat zijn om verder te groeien. Dat verlangen kan ons soms bang maken, want het confronteert ons met het idee dat we niet langer achter de schermen kunnen blijven wachten. Als we werkelijk gaan handelen, gaan we ook verantwoordelijkheid dragen voor onze mislukkingen en overwinningen. En juist die verantwoordelijkheid is waar we zo nu en dan voor terugdeinzen. Het is immers makkelijker om te zeggen dat we wel iets zouden kúnnen doen, dan het echt te dóen en te ondervinden of het lukt of niet.

Toch schuilt in die verantwoordelijkheid ook onze grootste vrijheid. Zodra we de patronen herkennen die ons blokkeren, hebben we de sleutel om vrij te komen in handen. Het begint met het doorzien van de verhalen die we onszelf vertellen: ben je echt niet interessant genoeg, of is dat een kinderlijk echootje dat nog rondspookt in je hoofd? Word je werkelijk tegengehouden door externe factoren, of is het jouw eigen angst die je belemmert om die eerste stap te zetten? Het bijzondere is dat wanneer je eens eerlijk kijkt naar de redenen voor je twijfel, je vaak ontdekt dat veel daarvan op vooroordelen of half ware aannames gebaseerd is. Misschien zit je vast aan een oude overtuiging over wie je zou moeten zijn of aan een idee van hoe het leven zou moeten verlopen. Door die overtuigingen te onderzoeken, kom je erachter dat ze niet altijd de waarheid vertegenwoordigen, maar eerder veilig aanvoelen omdat ze vertrouwd zijn.

Eénmaal bewuster van deze remmende gedachten, kun je ze leren loslaten. Dat proces vraagt om oefening en geduld, want het brein houdt nu eenmaal van gewoonten. Steeds als je merkt dat je in een negatieve gedachte terechtkomt, kun je actief proberen een andere, positievere gedachte te kiezen of in elk geval de twijfel de ruimte geven zonder er automatisch in te verdrinken. Het is een proces van stap voor stap vertrouwen ontwikkelen in je eigen kunnen en in je waarde. Misschien gaat het niet altijd vlekkeloos en zul je af en toe toch terugvallen in oude patronen. Maar juist dan ligt er een kans om je bewust te worden van die blokkade en er op een nieuwe manier mee om te gaan. Zo wordt elke kleine stap in de richting van verandering een overwinning op je eigen geest die jou jarenlang heeft verteld dat je het niet kon.

Het helpt als je omringd wordt door mensen die je aanmoedigen om risico’s te nemen en die laten zien dat falen niet iets is om voor weg te lopen. Zij kunnen je een spiegel voorhouden, zodat je gaat inzien dat je twijfels vaak irreëel zijn. Het is fijn om herinnerd te worden aan de vreugde die ontstaat wanneer je jezelf toestaat om te groeien, om te proberen, te struikelen en op te staan. Door je ervaringen te delen, ontdek je dat je niet de enige bent die zich laat tegenhouden door oude verhalen en onterechte twijfels. Anderen hebben soortgelijke ervaringen en hebben eveneens moeten leren dat lef en angst hand in hand gaan, maar dat er juist in die spanning de mogelijkheid tot groei schuilt. Steun en herkenning bieden een kader van veiligheid waarin je op verkenning kunt gaan zonder voortdurend bang te zijn om veroordeeld te worden.

Uiteindelijk zijn wijzelf de grootste saboteurs én de grootste bevrijders van ons eigen potentieel. We hebben allemaal die stille, maar krachtige verhalen in ons die zeggen dat we niet mogen dromen of dat we niet tot meer in staat zijn dan het bekende. Toch is het mogelijk om daar doorheen te breken, juist door te beseffen dat we niet hoeven te luisteren naar die stemmetjes in ons hoofd. We kunnen ze beschouwen als een echo uit het verleden die ons ooit heeft willen beschermen, maar ons nu tegenwerkt. En zodra we dat inzien, ontdekken we dat we zelf kunnen kiezen wat we daarmee doen. We kunnen kiezen voor de rem, of we kunnen leren om het gaspedaal in te drukken en erop vertrouwen dat we de weg zullen vinden, ook als die bochtig is en af en toe een onverwachte wending kent. Zodra we onszelf die vrijheid geven, merken we dat er geen onzichtbare handrem meer is die ons tegenhoudt, maar alleen onze eigen moed om de angst recht in de ogen te kijken en toch door te gaan.